Landelijk is er meer aandacht voor energietransitie dan voor circulair bouwen. Ook in de regio werkt dit door. Cirkelstad Deventer en Apeldoorn ging met een aantal partners in gesprek om te kijken welke kansen zij zien om circulariteit toch hoger op de agenda te krijgen.
TEKST: CARMEN OUDE WESSELINK, VERSNELLINGNL, maart 2022
De traditie van de bedrijfstak maakt dat er wetgedreven gewerkt wordt. Wensen van de klant worden nog wel eens genegeerd als deze ‘lastig’ uitvoerbaar zijn. Op circulair gebied zijn ook wensen en doelen, maar die zijn nog niet zichtbaar genoeg. Dit kan veranderen, als wetgeving voorschrijft dat we eerst materialen moeten oogsten of hergebruiken. Maar als we hierop wachten, verliezen we teveel tijd. Koplopers die nu als aan de slag zijn, zorgen voor goede voorbeelden en werken als ambassadeur voor een duurzamere toekomst.
Erik van Emst, Derbigum: “Circulair is nog veel te vrijblijvend. Wij laten zien dat de huidige prijs van ons product met een levensduur van 40 jaar al voor dezelfde prijs kan als onze traditionele producten. Het overtuigen van de opdrachtgevers gaat heel langzaam, dat kost nog steeds veel moeite. Het gaat ons helpen als de grenswaarden naar onderen wordt bijgesteld.” Bij de EPC is hetzelfde gedaan en daar zien we dat het wel heeft gewerkt. Hier is de norm inmiddels bijna energieneutraal. “Deze eis loopt zo’n 15 jaar voor op de MPG. Maar wat als we dit nu ook eens bij de MPG gaan doen, zou de lat dan ook sneller hoger kunnen liggen? Hoe mooi zou het zijn als in 2030 bouwprojecten grotendeels circulair zouden zijn”, aldus Eric Kouters, spinner van Cirkelstad Deventer en Apeldoorn.
Total Cost of Ownership
Onderpand Vastgoedbeheer heeft circulariteit inmiddels als speerpunt in haar beleid opgenomen. Door de aansluiting bij Cirkelstad Deventer wordt deze ambitie ook samen met regionale partners opgepakt. Demi Roelofzen, verantwoordelijk voor circulair bouwen binnen Onderpand: ‘Wij willen heel erg graag nieuwe duurzame en circulaire producten gebruiken in onze projecten. We schrijven het in een plan, maar zien uiteindelijk dat er door de opdrachtgever toch vaak voor de goedkoopste en meest bekende oplossing wordt gekozen. Om circulariteit meer in projecten te laten ‘leven’ moet je je afvragen of je circulaire oplossingen gaat pushen, of dat er een pull effect moet ontstaan bij de opdrachtgever. De opdrachtgever moet immers intrinsieke motivatie hebben om daadwerkelijk circulaire keuzes te maken. Hoe kunnen we elkaar in de markt helpen om bij opdrachtgevers circulariteit hoger op de ladder te zetten en hier in projecten daadwerkelijk tijd/geld voor vrij te maken?
De deelnemers zijn het erover eens dat als opdrachtgevers meer zouden werken vanuit Total Cost of Ownership, circulair bouwen of onderhouden voor opdrachtgevers echt mogelijk is. ‘Wij zitten al vroegtijdig met de opdrachtgevers aan tafel om hun ook de andere, circulaire keuzes te laten zien. De beperkende factor is dan toch vaak het inmiddels vastgestelde budget, tijd, planning en de traditionele markt waar we in werken. Hier is soms weinig ruimte om circulaire keuzes te maken. Dat is jammer, want circulair bouwen is in de basis niet altijd duurder en wanneer je de total cost of ownership bekijkt over een langere termijn financieel rendabeler. Het gehele project benaderen met TCO, vergt een omslag in gedrag en denken. We gaan kijken naar de langere termijn en niet meer alleen naar de investering die er op dit moment nodig is.
Rekenmodel
Binnen de MPG wordt nu gekeken om ook circulaire kenmerken te koppelen. Gerhard Hospers, manager van Greenworks: “Als je kijkt naar een levenscyclusanalyse (LCA) voor bouw- en installatiematerialen, dan is daar de zogenaamde module D aan toegevoegd, welke afdank-scenario’s weergeeft. Als je naar de circulariteit van een product gaat kijken, wil je ook weten wat het percentage biobased en/of secundaire grondstoffen is. Een opdrachtgever duikt niet gelijk de MPG in, hier moet je wel enige kennis hebben van het systeem om ook de juiste keuzes te maken. Greenworks heeft daarom een systeem waar 11 kenmerken aan zijn gekoppeld, waarvan er 5 heel erg geënt zijn op circulariteit. Hierbij kun je filteren op kenmerken, dus als je veel waarde hecht aan duurzame, circulaire of biobased producten rollen die er vanzelf uit. Onze klanten zijn wel heel product-georiënteerd. Uit een onderzoek dat wij uit hebben gevoerd bleek dat er maar enkele bedrijven zijn welke zelf hun MPG berekeningen maakt. Met de komst van de Wet Kwaliteitsborging Bouwen wordt de MPG nog meer bepalend en onderdeel van het opleverdossier. Er ligt een grote taak bij de leveranciers om te blijven investeren in merkgebonden LCA’s en te laten zien dat de milieukosten (schaduwkosten) van hun producten laag zijn.”
Het maken van een LCA kost geld en tijd en moet ook om de 5 jaar vernieuwd worden Deze kosten blijken ook nogal eens een drempel te zijn voor leverancier om hierin te investeren en zichtbaar te worden in de Nationale Milieudatabase. Greenworks is afgeleid van LCA en bedoeld om gemakkelijk keuzes te kunnen maken in het voorstadium van een project. Hospers: “Als we het niet makkelijker maken om te kiezen, wordt het ook niet geadapteerd door de grote massa.”
Keuzes maken
De productomschrijving in de methodieken is vaak een summiere. Hierdoor weet je niet welke componenten erin zitten. Ook is het niet duidelijk wat er na de levensduur mee wordt gedaan. Hierdoor zijn producten eigenlijk niet met elkaar te vergelijken. “Wellicht moet je bij een uitvraag meer focussen op keuzes zoals bijvoorbeeld verf of biobased, plastic of circulaire bitumen, kunststof of hout, maar niet de afweging op basis van de categorieën. Als je kijkt naar de Building Material Pyramid, zie je heel goed de opbouw van de verhouding tussen de duurzaamheid van materialen. Hiermee zou je opdrachtgevers kunnen uitdagen bij hun keuzes. Als je als bedrijf een voorstel doet, maak hier dan gebruik van!” zegt Kouters.
Meerdere cyclussen
Veel producten kennen nu een end of live scenario waarin hergebruik niet is opgenomen omdat deze producten veelal worden aangeboden ter verbranding/energieopwekking. Jammer, want zo verspillen we waardevolle grondstoffen. Op de vraag of het voor circulariteit zou helpen als de LCA over meerdere cyclussen wordt berekend zegt Hospers: “Ja en nee. Er is nu bijvoorbeeld een beweging vanuit de biobased kant van de houtindustrie, om voor hout aan te geven dat dit materiaal een tweede of derde leven kan hebben. Hout is een mooi natuurlijk bouwmateriaal en bevat bovendien opgeslagen CO2. Een hergebruik scenario is echter alleen legitiem als je een bewezen retournamesysteem hebt. Met hout is dit op dit moment echt wel een vraag: het heeft een hoge calorische waarde, en die is geld waard. Dus de keuze voor hergebruik in de bouw of verwerking in de biomassacentrale is dus sterk afhankelijk van het aanbod en de vraag die er op dat moment is. Statiegeld op flessen werkt, omdat het kort-cyclisch is. Bouwproducten hebben een termijn van 40 tot 100 jaar +. Dan wordt dat lastig. Maar misschien is het toch wel verstandig om statiegeld op producten of materialen te heffen in de bouw. Als het dan niet verzilverd wordt, dan kun je ervan uit gaan dat het materiaal echt niet meer beschikbaar is.”
Goede voorbeelden
Nina Dorigo, business developer circulariteit bij Cleantech Regio: “Het is spijtig dat de kosten voor circulaire producten vaak nog niet gelijk zijn aan die van standaard producten. Als je kijkt naar het mooie voorbeeld van Retourmatras, dan waren de hoge verwerkingskosten jarenlang een drempel om op te schalen. Doordat zij zélf jarenlang volop hebben gelobbyd om het verbranden van matrassen te verbieden, kwam er een verbod en werd recyclen dus de enige oplossing. Het bedrijf groeide daardoor enorm! Je ziet dat het toch weer op wet- en regelgeving aankomt om dat voor elkaar te krijgen. Dat zou bij de bouw toch ook moeten kunnen. De overheid heeft daar niet alleen belangrijke rol in. Ik zou het interessant vinden om te kijken hoe je met het bedrijfsleven kunt aansturen op wetswijzigingen?”
Regionale schaal
De keuze voor circulair wordt nog steeds te weinig gemaakt. Overheid legt zich wel een doelstelling op maar daar kan creatief mee omgegaan worden. Eigenlijk zoeken we naar die stap hoger. We moeten dus op zoek naar mogelijkheden om dit te stimuleren. Hospers: “Als je in deze regio opdrachtgevers meekrijgt om in eerste instantie voor circulair te kiezen, dan heeft het meer kans van slagen.” Het moet dus aangejaagd worden van twee kanten: niet alleen de opdrachtgevers moeten circulair uitvragen, maar ook vanuit de aanbiedende kant kan er beter geïnformeerd worden welke circulaire opties er zijn. Daarbij is ketensamenwerking heel belangrijk. De kennis van circulariteit moet in de verschillende lagen van organisaties beter geborgd worden wil het gaan werken. “Een mooi voorbeeld was een maatwerksessie die wij recent voor een bedrijf hebben georganiseerd. Daarin kwam naar voren dat er verschillende belevingen van het begrip circulair en duurzaam bouwen waren bij de diverse lagen in de organisatie dit omdat er te weinig intern over gecommuniceerd werd. Zo hadden bouwplaat medewerkers absoluut geen idee hoe duurzaam men al bezig was. De directeur ging voor de groep staan en zei: excuses, we doen het wel, ik heb het jullie alleen nog te weinig verteld,” zegt Hospers.
Grondstoffentekort
Een goede driver voor circulair bouwen is het grondstoffentekort. Als je het gebruik van grondstoffen of producten niet dicht bij huis houdt, kun je in de toekomst niet meer produceren. Door globalisering zijn heel veel zaken makkelijk verkrijgbaar geworden, maar door de recente ontwikkelingen in de wereld is er wel een omslag ontstaan. Als we nu niet anders gaan bouwen en beter na gaan denken over losmaakbaarheid, dan hebben we over 50 jaar echt een probleem. “We moeten goed nadenken over de bouwopgave. Laten we de lat hoog door te experimenteren en zelfs regeneratief te zijn, niet alleen doen wat nu nodig is, dan kom je er niet. Intrinsieke motivatie is nodig om verder te komen,” zegt Dorigo.
Definitie
Op de vraag wat voor de deelnemers de definitie van circulariteit is komt er een diversiteit aan opties voorbij. Biobased materialen, oogsten en hergebruiken, minder materiaal gebruiken, en vele meer. Daarnaast is een goede balans tussen CO2 uitstoot en het hergebruik van de producten belangrijk. Biobased materialen zouden hierbij de voorkeur moeten hebben omdat deze hoogwaardig hergebruikt kunnen worden. De tien R-en van Cramer worden genoemd als een mooie methodiek. Het is niet mogelijk om alles op het hoogste niveau aan te pakken, maar wel het hoogst haalbare. Dorigo: “De komende tijd gaan we in de Cleantech Regio aan de slag om te kijken hoe we bedrijven kunnen helpen om hoger op de R-trede te komen. Soms is dat maar één trede, maar dan worden er wel stappen gemaakt.” Hospers herkent dit: “Je kunt met slechte materialen prima circulair bouwen. Maar is dat wat we willen?” Levensduurverlenging is wel een belangrijk punt aan de leverancierskant. Nieuwe elementen of reparaties moeten wel gestimuleerd worden. “Daarom is retourname ook heel belangrijk. Hierdoor wordt er beter nagedacht over de samenstelling van een product. De controle op de wet kwaliteitsborging gaat helpen in de daadwerkelijke toepassing van de circulaire materialen. Als je producten in een bestek schrijft moeten deze ook gebruikt worden. Zodra je wat anders gaat leveren dan het beschreven product, is het maar de vraag of dit even duurzaam is. Als in het bestek staat dat het aantoonbaar circulair moet zijn, dan zorg je ook dat er niet voor een ander materiaal gekozen worden,” zegt van Emst.
Het zou mooi zijn als de circulaire koplopers kunnen laten zien bij de opdrachtgevers wat er nu al mogelijk is. De deelnemers zien groot belang om hen te motiveren om circulair hoger op de agenda te plaatsen. Telkens blijven laten zien wat er al kan. Alleen circulariteit aanjagen vanuit regelgeving is niet genoeg, het moet een twee-sporenbeleid zijn. Niet voor de getallen, maar vanwege de intrinsieke motivatie.
Meedoen?
Cirkelstad Deventer en Apeldoorn is er voor bedrijven en organisaties die in en om Deventer en Apeldoorn gevestigd zijn of werken. Onder het motto ‘Samen kun je meer bereiken dan elk alleen’, wordt er samen gewerkt aan het aanjagen van circulair bouwen.
Ook partner worden bij Cirkelstad Deventer of Apeldoorn? Neemt contact op met Eric Kouters, eric@versnellingnl.nl, of Carmen Oude Wesselink, carmen@versnellingnl.nl
