Waterschappen spelen een cruciale rol in het beheer van water en klimaatadaptatie, maar hun taken worden steeds meer beïnvloed door ontwikkelingen in het energiesysteem. Netcongestie en de overgang naar slimme energieoplossingen vormen grote uitdagingen. Om kennisuitwisseling en samenwerking te stimuleren, heeft de Unie van Waterschappen (UvW) Gertjan Brand en Maarten Epema van VersnellingNL gevraagd om als kwartiermakers aan de slag te gaan om met de UvW een programmaplan te ontwikkelen, voor de praktijkleergemeenschap slimme energie en netcongestie.

Een gedeeld leerproces om dubbel werk te voorkomen

“Gertjan Brand en Maarten Epema zijn geen onbekenden binnen de wereld van de waterschappen en de energieproblematiek. Hun inhoudelijke expertise en ervaring met het versnellen van complexe transitieprocessen maakten hen een logische keuze voor deze opdracht, “zegt Aart Los, Beleidsadviseur bij de Unie van Waterschappen. Daarnaast bracht hun noordelijke nuchterheid een frisse en pragmatische kijk op de zaak, wat werd gewaardeerd in het proces dat als doel heeft de waterschappen met elkaar te laten leren over problemen en oplossingen rondom netcongestie en smart energy hubs. “We willen voorkomen dat elk waterschap afzonderlijk het wiel opnieuw moet uitvinden. Door inzichten en praktijkervaringen te delen, kunnen oplossingen efficiënter worden geïmplementeerd en worden knelpunten sneller inzichtelijk.”

Het programma maakt deel uit van het ondersteuningsprogramma Klimaatneutraliteit bij de waterschappen. De energietransitie vraagt om nieuwe benaderingen om betrouwbaarheid, beschikbaarheid en betaalbaarheid van energie voor waterschapstaken te garanderen. Dit programma maakt naast andere programma’s onderdeel uit van het meerjarige bredere ‘Ondersteuningsprogramma Klimaatneutraal’, dat is bedoeld om de waterschappen te helpen hun ambities voor de strategische visie ‘Op weg naar klimaatneutraliteit’ te realiseren. Met het programmaplan ‘Netcongestie, Smart energy hubs en Waterstof – NSW’ wil de UvW namens de sector onder andere verder invulling geven aan het Strategisch partnerschap Klimaat, energie en water dat ze gesloten heeft met het Rijk.

Een heldere kader als basis

Het eindresultaat van de opdracht was een beknopt maar effectief programmaplan waarin de kaders voor de leergemeenschap rondom netcongestie zijn geschetst. Een koplopersgroep vanuit de waterschappen heeft actief meegedacht bij de opzet van het programma en de eerste praktijk-leergroep is ook tijdens de kwartiermakersfase opgestart. “We hebben het plan zo opgezet dat het richting biedt aan de ontwikkelingen binnen het energievraagstuk van de waterschappen, ”zegt Maarten Epema. “En het gaat de waterschappen helpen om door samenwerking en kennisdeling beter voorbereid te zijn op veranderingen in het energiesysteem.”

Concrete thema’s binnen de leergemeenschap zijn onder andere ‘Ervaringen met nieuwe contractvormen bij netbeheerders’, ‘Pilots met energieopslag’ en ‘Overwegingen om wel of niet deel te nemen aan de onbalansmarkt’. Door deze onderwerpen gezamenlijk te verkennen, wordt het voor waterschappen makkelijker om onderbouwde beslissingen te nemen en innovatieve oplossingen toe te passen. Het E3B rapport van STOWA is een belangrijke onderligger geweest bij de uitwerking van het NSW-programma.

“Dit rapport gaat in op aspecten van beschikbaarheid, betaalbaarheid en betrouwbaarheid van de energievoorziening voor de uitvoering van de waterschapstaken,” zegt Gertjan Brand. “De zeer actuele ontwikkelingen rond netcongestie, waardoor ook waterschappen in toenemende mate geraakt worden, zullen in dit deelprogramma ook nadrukkelijk een plek krijgen.”

Van plan naar praktijk

Inmiddels is de praktijkleergemeenschap van start gegaan. Wat begon met een aantal koplopende waterschappen, is inmiddels uitgegroeid tot een groep van meer dan dertig deelnemers. “Regelmatig komen we bijeen om kennis te delen en nieuwe inzichten op te doen. Naast waterschappen tonen ook andere partijen zoals Netbeheer Nederland, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), bedrijven en medeoverheden interesse in de praktijkleergemeenschap slimme energie en netcongestie,” zegt Aart Los.

De Unie van Waterschappen speelt een belangrijke faciliterende rol, door het proces goed in te richten en te zorgen dat de verzamelde kennis breed beschikbaar wordt gesteld. Aart Los: “Zo wordt niet alleen de samenwerking tussen waterschappen versterkt, maar ontstaat er ook een platform waar innovatie en praktische oplossingen een kans krijgen om verder te groeien. Met een duidelijk gestructureerd programmaplan kunnen ‘good practices’ worden gestart en/of verder tot ontwikkeling worden gebracht en versneld, waardoor de waterschapssector, en relevante stakeholders zoals NetbeheerNL en KGG, hier versneld van kunnen leren. Met als doel opschaling en impactvergroting mogelijk te maken in het kader van zowel de eigen E3B sector doelstellingen, als van de rol van de sector in de nationale energie- en klimaattransitie.”

Samen sterker in de energietransitie

De uitdagingen rondom netcongestie en slimme energie-oplossingen zijn enorm en complex en vereisen een gezamenlijke aanpak. “Maarten en ik zijn goed ingevoerd in processen waarin met veel stakeholders gewerkt wordt aan slimme energie oplossingen, “zegt Gertjan Brand. “Een goed voorbeeld is de Smart Energy Hub regio Zwolle Noord, waar wij beiden ook betrokken zijn. Maar ook de ervaring die wij op hebben gedaan in diverse waterstof-, wind- en biogasprojecten gaf ons goed inzicht in de onderdelen die voor dit programma van belang waren.”

Dankzij de praktijkleergemeenschap en het programmaplan kunnen waterschappen nu effectiever met elkaar en met de externe stakeholders samenwerken en blijven ze beter voorbereid op de veranderingen binnen het energiesysteem. Zo draagt deze aanpak bij aan de versnelling van een betrouwbare, betaalbare en duurzame energievoorziening voor de uitvoering van hun belangrijke taken. Mooi resultaat waar VersnellingNL  graag een bijdrage aan levert!