Woningcorporaties kunnen hun bezit renoveren en verduurzamen zonder alleen nieuwe grondstoffen te gebruiken. De huidige tijd vraagt om verandering en stimuleert het hergebruik van bestaande grondstoffen en materialen. Maar hoe doe je dat dan? Merel Stolker is medeauteur van het Handboek Circulair Renoveren voor Woningcorporaties. Voor Cirkelstad Deventer en Apeldoorn liet zij in diverse stappen zien hoe je direct aan de slag kunt gaan.
TEKST: CARMEN OUDE WESSELINK, DUURZAAM GEBOUWD, december 2022
Proces
Het Handboek Circulair Renoveren voor Woningcorporaties’ bundelt kennis en handvatten voor circulair renoveren, waarmee circulair renoveren ingebed kan worden in het renovatieproces. Het geeft een heldere definitie van circulair renoveren: het onderhouden, vernieuwen en hergebruiken van gebouw(delen) zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en het ecosysteem aan te tasten. “Bij de start van onze deskresearch hebben we gekeken hoe we de corporaties mee kunnen nemen in het verhaal en hoe ze makkelijk ook echt aan de slag kunnen gaan”, vertelt Stolker.
Vanuit haar achtergrond als architect en de vele circulaire projecten waaraan ze al had gewerkt, werd praktijkervaring gebruikt als basis. “Toen C-Creators de opdracht kreeg van het ministerie van BZK en provincie Noord-Holland voor het opstellen van het handboek, merkte ik zelf ook dat het best lastig is om zo’n complex thema in een proces neer te zetten. Tijdens mijn verkenning kwam ik uit bij Anne van Stijn (TU Delft en Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions) en ben met haar de samenwerking aangegaan. Ze was vanuit haar onderzoek al heel ver en samen hebben we het handboek opgesteld.”
Fases
Momenteel beland bij renovatie bijna alles nog in de afvalbak. Als we niet weten wat we er mee kunnen, wordt het verbrand. Op grote schaal is de circulaire gedachte nog niet geland. Binnen de vastgoedonderhoudswerken zou bijvoorbeeld reparatie geoptimaliseerd moeten worden. “Vroeger repareerden of hergebruikten we veel meer. Recyclen doen we al, maar repareren of verminderen moeten we nog beter gaan doen”, gaat Stolker verder. “De biobased materialen moeten ook teruggebracht kunnen worden in de bio-sfeer. Indien je dit niet op de juiste wijze doet, heb je er niks aan. Het meest belangrijke is dat je begint bij je gebouwvoorraad: weet wat je bezit op gebouw niveau. Als dit goed in beeld is gebracht kun je gaan kijken hoe je met alle componenten en sub-componenten omgaat. Hoe vervang je die of herstel je die. Het grote doel is om te zorgen dat niet alles wat je eruit haalt of vervangt de verbrandingsoven in gaat.”
Maar hoe doe je dat dan? Stolker: “De drie acties die je telkens moet herhalen is vernauwen, vertragen en sluiten van de grondstoffen lus. Welke keuzes je ook maakt, je moet jezelf altijd de vraag stellen hoe je omgaat met de grondstoffen die je gebruikt. De R-ladder is hierbij ook belangrijk. Vernauwen, vertragen en sluiten van de grondstoffen lus kun je ook toepassen op de R-lader. Benut beschikbaar materiaal door middel van hergebruik, reparatie, opnieuw vervaardigen met bestaande grondstoffen, reviseren of hergebruik met een ander doel.”
De afgelopen jaren was er een beweging naar synthetische materialen vanwege het gemak in onderhoud en levensduur, maar biobased oplossingen worden steeds populairder. Dit duurzame, natuurlijke alternatief heeft allen nog niet voldoende afzetmarkt om ook te kunnen concurreren met de synthetische materialen. Daar moeten we bij helpen. “Als je start met een bepaald materiaal, kijk dan waar het vandaan komt. Daarnaast is het van belang of het product economisch al is afgeschreven. Dan is het ‘gratis’ en maak je andere beslissingen voor het hergebruik van een product of materiaal.”
Starten
Een project wordt doorgaan op een standaard wijze aangevlogen. Om dit proces circulair te maken moet je anders denken. Samen met Anne heb ik gekeken naar alle fases. Wil je echt stappen maken dan moeten corporaties het in de strategie en het uitvoerend beleid opnemen. Is je organisatie nog niet zover, ga dan gewoon aan de slag zodat je gaat leren van de praktijk. Je zult zien de rest volgt’, adviseert Stolker.
Vanuit de deelnemers kwamen meerdere goede voorbeelden voorbij die laten zien dat er ook al volop ‘gedaan’ wordt. Mooie ontwikkelingen, waarbij zowel opdrachtgevers en -nemers laten zien dat het wel kan. Zo heeft de Achterhoekse corporatie Wonion elk onderdeel van hun bezit bekeken hoe het anders onderhouden kon worden en is Dura Vermeer bezig om een hele gevelrenovatie uit te voeren met een circulaire renovatie schil. Om tot een prototype te komen moet je alle stappen doorlopen om tot het hoogst haalbare te komen. Het is ook belangrijk om zicht te hebben welke stromen er vrijkomen en wat je daarmee zou kunnen doen. Als je weet wat er binnenkort vrij komt, kun je hier in een ander project rekening mee houden.
Maar hoe gaan we ervoor zorgen dat we niet weer dezelfde materialen gaan gebruiken en oogsten waar we later niks mee kunnen. Tegels zijn vaak zo vervuild door de lijm, dat ze onbruikbaar zijn. Toiletten en wastafels krijgen wel vaak een tweede leven. “Wij zien dat bij mutatie het sanitair prima gereinigd en teruggeplaatst kan worden”, zegt Sophie Oostenbroek van Woningcorporatie Domijn uit Enschede. ”Maar als we gaan renoveren is dat nog niet onze standaard procedure. Bewoners gaan ervan uit dat we alles nieuw in de woning zetten. Hergebruikt sanitair wordt nog niet door iedereen geaccepteerd. Ondanks dat het natuurlijk weer als nieuw eruit ziet als het geplaatst wordt. Dat is een acceptatieproces wat wellicht nog tijd nodig heeft.”
Circulaire keten
Als je over een circulair ontwerp of proces nadenkt is het van groot belang om dit te bespreken met de ketenpartners. Weet waar iedereen tegenaan loopt en wat beter kan. In de uitvoeringsfase is het erg belangrijk dat je het goed overdraagt. “In de praktijk zien we toch nog vaak dat het op details of afwerking toch misgaat. Neem iedereen mee in het in het proces en laat zien waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt. Je wil ook graag dat je woning circulair blijft en niet met kit of foute verf wordt onderhouden. Het is belangrijk om niet-circulaire materialen te vervangen door biobased materialen. Ga kijken welke mogelijkheden je hebt. Op basis van de LCA kun je tot een productkeuze komen. Voor het maken van verschillende scenario’s is dit erg belangrijk. De keuze die je nu maakt is nu nog vaak financieel gedreven. Maar als je ook kijkt naar einde levensduur en een lagere milieu impact, dan kan de keuze nog wel eens anders uitpakken, sluit Stolker af.
Circulair samenwerken
Ook interesse om partner te worden van Cirkelstad Apeldoorn of Cirkelstad Deventer en circulair samen te werken? Bekijk dan de partnerpagina of neem contact op met de spinners Eric Kouters en Carmen Oude Wesselink.
