Met sterke, verdiepende presentaties over circulair uitvragen en aanbesteden trapte Cirkelstad Deventer 2021 af. Opvallend was het contrast tussen het vaste pad dat de gemeente Apeldoorn uitrolde naast de vrije route van de methodiek Rapid Circular Contracting. Na een eerste start in 2020 vormde de onlinebijeenkomst op maandag 18 januari de officiële kick-off van Cirkelstad Deventer. Samen met Carmen Oude Wesselink fungeerde Eric Kouters namens Cirkelstad Deventer als gastheer, die naast de tientallen luisteraars drie aantrekkelijke sprekers aan boord had.
Tekst: Ysbrand Visser, Duurzaam Gebouwd, februari 2021
Oplopende prijs
De aftrap was voor Sander Lubberhuizen (Apeldoorn) die de bezoekers soepel meenam in de beleidskeuzes van het ingenieursbureau van zijn gemeente. Hij stipte net als de andere sprekers enkele belangrijke aspecten van circulariteit aan. Naast onder meer CO2-reductie gaat het daarbij ook over grondstoffen en de oplopende prijs ervan, sinds een kentering rond het jaar 2000. Daardoor worden producten uit de sloop steeds interessanter om opnieuw te gebruiken.
Beeld uit de kick-off met onder anderen Eric Kouters (links boven), Sander Lubberhuizen (midden boven) en Carmen Oude Wesselink (midden onder).
Gemeenten zijn daarbij op zoek naar zekerheden, zo schetste Lubberhuizen, maar die verantwoordelijkheid leggen ze vervolgens bij marktpartijen neer. Hij stelde daarop: “De zaag moet in de zekerheden van aanbesteden en de circulaire economie.” Wat hem dan helpt is de aloude Ladder van Lansing, met de nadruk op de aspecten preventie, hergebruik en recycling. Lubberhuizen: “Hierbij moet je als overheid helder zijn in wat je aan circulariteit in het contract stopt. De marktpartijen kunnen dat dan uitvoeren op basis van de zekerheid die een RAW-contract biedt.”
Filmscript
Bij een project in Apeldoorn, in de wijk Griffiersveld, is gekozen voor een aanvliegroute waarin de eisen voor circulariteit, vooruitlopend op de aanbesteding, strak omschreven worden. “Mede om spraakverwarring tussen de vele partners en partijen te voorkomen, is van tevoren alles zorgvuldig afgestemd. Hierdoor ontstaat een simpel RAW-contract, waarin alles wordt opgenomen wat gezien tijd, kosten en innovatiegraad mogelijk is. Na de gunning hoeft het alleen nog te worden uitgevoerd door een aannemer die ervan blijkt geeft dat zijn bedrijfsvoering zo circulair als mogelijk is.”
Het projectmatig werken binnen het ingenieursbureau van Apeldoorn werd deels vormgegeven door de data van twee scanbedrijven, die werkelijk alles vastlegden. Lubberhuizen over die opdracht: “Zet de knop maar helemaal open en scan alles wat je kunt scannen, zodat je tot op millimeterniveau weet wat er in de wijk aanwezig is.”
“Dat alles kwam in het beheerssysteem van de gemeente terecht (GBI) en vormde mede de basis voor de strak omschreven uitvraag. “Dankzij de scans werden er ook innovaties getriggerd en goed nagedacht over hergebruik van materialen die uit de wijk kwamen.”
“Vooral omdat je veel meer tijd steekt in de contractfase kan de aanbestedingsfase vrij vlot en traditioneel verlopen. Als opdrachtgever kun je de circulariteit beter in het contract stoppen. Dan hoef je niet tot het laatst te wachten, om dan nog de aannemer of aannemers vriendelijk te vragen om het zo circulair mogelijk op papier te zetten. Dat is zonde van je tijd. Zo laat je veel energie en kansen liggen. Maak er dus een contract van met RAW-posten die op voorhand al zo circulair mogelijk zijn”, aldus Lubberhuizen.
Behoud wat goed is
Namens deltaWonen, met 15.000 verhuurbare eenheden in Zwolle, Kampen en Oldebroek, vertelde Martijn van Dijk hoe deze woningcorporatie circulariteit in de praktijk brengt. Ook hij schetste een deel van de achtergronden van het circulaire gedachtegoed en concludeerde: “Ons huidige bezit zit tjokvol materialen. In het verleden hebben we de bouw echter niet slim aangepakt om gebruikte materialen er nu makkelijk uit te kunnen halen. Het is verder van belang dat we niet alleen in de toekomst kijken, maar ook in het hier en nu. We moeten nu de broeikasgassen en het materiaalgebruik verminderen en dus niet nu broeikasgassen ‘investeren’ om later terug te verdienen.”
Die wetenschap kwam volop aan de orde tijdens de renovatie van drie flatgebouwen uit de jaren zestig. Eén van de flats aan de Middelweg in Zwolle zou gesloopt worden, maar de circulaire conclusie van de experts was: als je CO2 en materialen wilt besparen, is laten staan en renoveren veel beter. Van Dijk: “In een circulaire wereld wil je eigenlijk zo min mogelijk doen. Zo hebben we bijvoorbeeld de plattegronden van de woningen minimaal veranderd en uiteindelijk toch kwalitatief hoogstaande woningen kunnen realiseren.”
DeltaWonen betrekt ook de onderwijssector bij de projecten en is gestart met de Proeftuin Circulariteit op een kavel naast de IJsselhallen. Van Dijk: “Om de innovatie te stimuleren zijn daar vooraf geen kaders vastgesteld. Deze hebben wij samen met de zogeheten teamtrekkers bepaald. Zo betrekken we een sloper vooraf in het proces, want zij hebben ervaring met demontage. Ook doen wij onderzoek naar de buurt en wat voor type bewoners en doelgroepen hier het beste bij passen. Vanuit deze informatie willen we een zo circulair mogelijk product neerzetten, dat inspeelt op de veranderingen in de toekomst die wij nu niet kunnen voorzien.” Ook Van Dijk benoemde nog het belang van meten van circulariteit, maar hooguit als hulpmiddel om de pijnpunten bloot te leggen en niet als doel.
Meer op ambitie sturen
De slotspreker Maurits Dekker (KplusV) legde uit dat hij circulariteit niet in contracten wil vastleggen, maar liever met innoveren aan de slag gaat in een samenwerkingsverband van opdrachtgever en -nemer. Van Dijk: “Dat kan heel goed met de methode Rapid Circular Contracting en wat wij de Workout-fase noemen. Die fase lijkt op een bouwteam, maar gaat niet uit van een initiële oplossing. Het proces is specifieker dan bij een bouwteam gericht op circulaire ambities en een partij die dat kan verwezenlijken.”
Bij deze systematiek worden aan de voorkant minder eisen meegeven. Het ontwerpen komt pas na de gunning en er wordt dus veel meer op ambitie gestuurd. Je kunt zo goed de circulaire mogelijkheden uitwerken van opdrachten als catering en koffie tot en met bermbeheer of het aardgasvrij maken van maatschappelijk vastgoed. En dat op een contractueel nette manier, aldus Dekker. “Het is vaak wel spannend voor opdrachtgevers en inschrijvers, maar het werkt!”
Kansen
Ook Dekker benoemde de verwarring over wat circulariteit nu precies is. “Uiteindelijk probeer je daarbij producten op een zo hoog mogelijk niveau opnieuw te gebruiken. Dat brengt ook nieuwe businesskansen met zich mee en daar heb je juist ondernemerschap van het bedrijfsleven voor nodig.” Die kansen liggen er ook volop, gezien het feit dat de overheid jaarlijks voor tientallen miljarden inkoopt.
“Ga samen kijken hoe je elkaars kennis kunt versterken en zoek daarbij de maximale grenzen van de circulariteit op. Ook in de gebruiksfase, want als je rekening houdt met de total cost of ownership heb je extra optimalisatiemogelijkheden. Veel opdrachtgevers willen wel meedoen met de circulaire dans, maar moeten nog de juiste muziek opzetten. Als je daar de uitvoerende partijen niet bij betrekt, ga je veel kansen op innovaties missen. Een beweging als Cirkelstad is dan juist een mooi gremium om die innovaties uit te vragen”, aldus Dekker tot slot.
Bij Rapid Circular Contracting (rechterkolom) is er na gunning nog veel bewegingsruimte, aldus Maurits Dekker.
